2. อุทฺเทสวารวณฺณนา

[1] เอวํ สงฺคหวาเรน สงฺเขปโต ทสฺสิเต หาราทโย อิทานิ วิภาเคน ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ กตเม โสฬส หารา’’ติอาทิเทสนา อารทฺธาฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ยํ วุตฺตํ – ‘‘โสฬสหารา เนตฺตี’’ติ, ตสฺมิํ วจเน, ติสฺสํ วา คาถายํ, ยานิ หารนยมูลปทานิ อุทฺธฏานิ, เตสูติ อตฺโถฯ กตเมติ ปุจฺฉาวจนํฯ ปุจฺฉา จ นาเมสา ปญฺจวิธา อทิฏฺฐโชตนาปุจฺฉา ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา วิมติจฺเฉทนาปุจฺฉา อนุมติปุจฺฉา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติฯ ตาสุ อยํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ โสฬสาติ คณนวเสน ปริจฺเฉโทฯ เตน เนสํ น ตโต อุทฺธํ อโธ จาติ เอตปรมตํ ทสฺเสติฯ สา เจตปรมตา ปรโต อาวิ ภวิสฺสติฯ หาราติ คณนวเสน ปริจฺฉินฺนานํ สามญฺญโต ทสฺสนํฯ เทสนา วิจโยติอาทิ สรูปทสฺสนํฯ

ตตฺถ เกนฏฺเฐน หารา? หรียนฺติ เอเตหิ, เอตฺถ วา สุตฺตเคยฺยาทิวิสยา อญฺญาณสํสยวิปลฺลาสาติ หารา, หรนฺติ วา สยํ ตานิ, หรณมตฺตเมว วาติ หารา ผลูปจาเรนฯ อถ วา หรียนฺติ โวหรียนฺติ ธมฺมสํวณฺณกธมฺมปฏิคฺคาหเกหิ ธมฺมสฺส ทานคฺคหณวเสนาติ หาราฯ อถ วา หารา วิยาติ หาราฯ ยถา หิ อเนกรตนาวลิสมูโห หารสงฺขาโต อตฺตโน อวยวภูตรตนสมฺผสฺเสหิ สมุปฺปชฺชนียมานหิลาทสุโข หุตฺวา ตทุปโภคีชนสรีรสนฺตาปํ นิทาฆปริฬาหุปชนิตํ วูปสเมติ, เอวเมเตปิ นานาวิธปรมตฺถรตนปฺปพนฺธา สํวณฺณนาวิเสสา อตฺตโน อวยวภูตปรมตฺถรตนาธิคเมน สมุปฺปาทิยมานนิพฺพุติสุขา ธมฺมปฏิคฺคาหกชนหทยปริตาปํ กามราคาทิกิเลสเหตุกํ วูปสเมนฺตีติฯ อถ วา หารยนฺติ อญฺญาณาทีนํ หารํ อปคมํ กโรนฺติ อาจิกฺขนฺตีติ วา หาราฯ อถ วา โสตุชนจิตฺตสฺส หรณโต รมณโต จ หารา นิรุตฺตินเยน, ยถา – ‘‘ภเวสุ วนฺตคมโน ภควา’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.144; ปารา. อฏฺฐ. 1.1 เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา)ฯ อยํ ตาว หารานํ สาธารณโต อตฺโถฯ

อสาธารณโต ปน เทสียติ สํวณฺณียติ เอตาย สุตฺตตฺโถติ เทสนา, เทสนาสหจรณโต วา เทสนาฯ นนุ จ อญฺเญปิ หารา เทสนาสงฺขาตสฺส สุตฺตสฺส อตฺถสํวณฺณนโต เทสนาสหจาริโนวาติ? สจฺจเมตํ, อยํ ปน หาโร เยภุยฺเยน ยถารุตวเสเนว วิญฺญายมาโน เทสนาย สห จรตีติ วตฺตพฺพตํ อรหติ, น ตถา ปเรฯ น หิ อสฺสาทาทีนวนิสฺสรณาทิสนฺทสฺสนรหิตา สุตฺตเทสนา อตฺถิฯ อสฺสาทาทิสนฺทสฺสนวิภาวนลกฺขโณ จายํ หาโรติฯ

วิจิยนฺติ เอเตน, เอตฺถ วา ปทปญฺหาทโย, วิจิติ เอว วา เตสนฺติ วิจโยฯ ปาฬิยํ ปน วิจินตีติ วิจโยติ อยมตฺโถ ทสฺสิโตฯ

ยุตฺตีติ อุปปตฺติสาธนยุตฺติ, อิธ ปน ยุตฺติวิจารณา ยุตฺติ อุตฺตรปทโลเปน ‘‘รูปภโว รูป’’นฺติ ยถา, ยุตฺติสหจรณโต วาฯ อิธาปิ เทสนาหาเร วุตฺตนเยน อตฺโถ วิตฺถาเรตพฺโพฯ